سیل از جمله رخدادهای طبیعی می باشد که در اثر بارش های متوالی باران و گرم شدن ناگهانی هوا و در نتیجه آن ذوب شدن برف ها و یخ های موجود در کوه ها و … ایجاد می شود و گاها به عنوان بلایای طبیعی از آن یاد می شود ، زیرا موجب تخریب در طبیعت و صدمه به جان و مال انسان ها و حیوانات می شود.یکی از روش‌های موثر برای مقابله با سیلاب‌ها، ساخت سیل‌بند است.
سیل نیز همانند زلزله و سایر بلاهای طبیعی قابل پیش بینی دقیق نمی باشد و در نتیجه نمی توان به طور کامل از بروز آن جلوگیری نمود.انسان ها نه تنها توان جلوگیری از بروز سیل را ندارند بلکه گاها با کارهای نادرست و تخریب مراتع و دست بردن در ساختار طبیعی طبیعت، موجب تشدید این اتفاقات می شوند. با این وجود روش های مدیریتی صحیح و استفاده از سیل بند و … تا حدود زیادی می تواند صدمات و خسارات ناشی از سیل را به حداقل برساند.
سیل‌بندها سازه‌هایی هستند که برای کنترل و هدایت جریان آب در زمان وقوع سیلاب ساخته می‌شوند. در این مقاله، به بررسی انواع سیل‌بند، روش ساخت و کاربردهای آن‌ها خواهیم پرداخت.
سیل بند چیست ؟
سیل بند به سازه های دست بشر اطلاق می شود که انواع مختلفی دارند و موجب محدود کردن جریان سیلاب در عرض معینی از رودخانه می شود و مانع از پخش شدن و گسترش سیلاب در زمین های اطراف رودخانه می شود و به طور کلی موجب هدایت آن در یک مسیر و مجرای مشخص و محدود می شود.سیل بند می توانند شامل بندهای بتنی ، سنگی ، آجری و … باشند.
این سازه با توجه به میزان و نوع سیلاب مورد انتظار در منطقه ی مورد نظر انتخاب می شوند و انتخاب درست و ساخت و طراحی دقیق آن ها دارای اهمیت بسیار زیادی می باشد، زیرا کوچکترین خطا می تواند منجر به ایجاد خطرات جبران ناپذیری شود.
انواع سیل بند
سیل‌بندها بر اساس جنس مصالح و روش ساخت به انواع مختلفی تقسیم می‌شوند، به طور کلی دو نوع وجود دارد که به طور گسترده مورد استفاده قرار می گیرند و شامل سیل بند رودخانه ای و سیل بند ساحلی می باشد .
سیل بند رود خانه ای :
این نوع از سیل بند که در حاشیه ی رودخانه ها به منظور جلو گیری از ورود آب به مناطق شهر نشین یا روستایی و یا زمین های کشاورزی و … به کار برده می شوند تا از خسارات آن ها جلوگیری نمایند و انواع مختلفی دارند که به صورت طولی و عمودی از مواد مختلفی ساخته می شوند.
سیل بند ساحلی :
این نوع از سیل بند همانطور که از نامش مشخص است در سواحل و حاشیه ی دریا ها ساخته می شوند تا مانع از ورود آب دریا به ساحل در هنگام بالا آمدن سطح آب دریا شوند . سیل بند ساحلی باید قابلیت مهار ضربه های ناشی از امواج و همچنین فشار وارده توسط آب را داشته باشند .
سایر انواع سیل بند شامل نوع های زیر است:
- سیل‌بند بتنی: این نوع سیل‌بند از بتن ساخته می‌شود و مقاومت بسیار بالایی در برابر فشار آب دارد. سیل‌بندهای بتنی معمولاً برای محافظت از مناطق شهری و صنعتی استفاده می‌شوند.
- سیل‌بند سنگی: این نوع سیل‌بند از سنگ‌های طبیعی ساخته می‌شود و ظاهری طبیعی و زیبا دارد. سیل‌بندهای سنگی معمولاً در مناطق گردشگری و پارک‌ها استفاده می‌شوند.
- سیل‌بند خاکی: این نوع سیل‌بند از خاک و مصالح طبیعی ساخته می‌شود و هزینه ساخت آن نسبت به سایر انواع سیل‌بند کمتر است.
- سیل‌بند گابیونی: این نوع سیل‌بند از قفس‌های فلزی پر شده از سنگ ساخته می‌شود و مقاومت بالایی در برابر فرسایش دارد.
دیوارهای سیل بند
سیل بند با توجه به خصوصیات که دارند از قبیل نوع مواد و مصالح به کار رفته در تولید آن ها و یا میزان انعطاف پذیری به انواع مختلفی تقسیم بندی می شوند که باید قبل از انتخاب هر نوع آن برای کاربرد در محل ، شرایط و ویژگی های محیط بررسی شود .
سیل بند با دیوار بتنی :
انواعی از سیل بند می باشند که مقاومت نسبی بالایی دارند و بدنه ی آن ها از جنس بتن می باشد و وزن زیادی دارند . این نوع دیوار ها دارای انواع مختلفی می باشند که کاربرد های متفاوتی را شامل می شوند . دیوار بتنی پشت بند دار ، دیوار بتنی پایه دار ( که با نام T معکوس طره ای نیز شناخته می شوند ) ، دیوار بتنی طره ای شکل I و L و دیوار بتنی صندوقه ای از انواع سیل بند با دیوار بتنی می باشند .
دیوار بتنی پشت بند دار :
این نوع از دیوار ها مقاومت بالایی در مهار سیلاب دارند .
دیوار بتنی پایه دار :
به شکل T معکوس می باشند و دارای دو قسمت پایه یا شالوده و دیوار یا همان سیل بند می باشند و قابلیت کاربرد با عملیات مخصوص بر روی خاک و سنگ و زمین های با شرایط نا مناسب را دارند .
دیوار طره ای شکل I وL :
این سیل بند در زمین هایی که مقاومت پایین دارند و احتمال فرسایش بالا می باشد به کار برده می شوند و دیوار بتنی در بالای سپر یا شمع آن ها احداث می شود .
دیوار صندوقه ای :
این نوع از سیل بند ها از جمله ی دیوار های ساحلی می باشند .
سیل بند با دیوار سنگی :
نوع مناسب و مقاومی می باشند که مقاومت فشاری بالایی را تحمل می کنند و معمولا در مناطقی که سنگ کافی و مناسب در دسترس باشد به کار برده می شود.این نوع از دیوار ها نیز دارای انواع مختلفی می باشند.خشکه چین و دیوار گابیونی از نوعی با دیوار سنگی می باشند.
خشکه چین :
این نوع با جمع کردن سنگ ها و انباشته کردن آن ها در راستای طولی رودخانه ها و پر کردن فضاهای خالی توسط رسوبات ایجاد می شوند .
گابیون :
سیل بند گابیونی انواع از سیل بند ها با مقاومت بالا می باشند که از جعبه های توری که در داخل آن ها از سنگریزه پر می شود تشکیل می شوند و انعطاف پذیری بالایی دارند.نوع گابیونی قابلیت اجرا در ابعاد و اشکال مختلف را دارند و قابلیت باز سازی و اصلاح در آن ها وجود دارد.
گوره :
نوع دیگری از انواع سیل بند ها گوره می باشد که از قدیمی ترین روش های کنترل و مهار سیلاب می باشند و از خاک مقاوم در ساخت آن ها استفاده می شود .
سپر های فولادی ، سیل بندهای ترکیبی ، سیل بند چوبی و … از انواع دیگری از سیل بند ها می باشند که به دلایل هزینه های بالاتر ، یا زیان به محیط زیست و درختان و زمان بر بودن و … در مواقع ضروری و در صورت لزوم به کار برده می شوند.
روش ساخت سیل‌بند
ساخت سیل‌بند به عوامل مختلفی مانند نوع خاک، حجم آب، ارتفاع سیلاب و شرایط آب و هوایی بستگی دارد. به طور کلی، مراحل ساخت سیل‌بند به شرح زیر است:
- مطالعات اولیه: بررسی زمین‌شناسی منطقه، حجم آب، ارتفاع سیلاب و انتخاب مناسب‌ترین نوع سیل‌بند
- طراحی سیل‌بند: تهیه نقشه‌های اجرایی و مشخصات فنی سیل‌بند
- آماده‌سازی محل ساخت: خاکبرداری، تسطیح زمین و ساخت پی
- ساخت بدنه سیل‌بند: ساخت بدنه سیل‌بند با استفاده از مصالح انتخاب ش
- عایق‌بندی و آب‌بندی: جلوگیری از نفوذ آب به داخل سیل‌بند
- ساخت سیستم زهکشی: برای تخلیه آب‌های سطحی و جلوگیری از ایجاد فشار بر روی سیل‌بند
مزایای استفاده از سیل‌بند
- جلوگیری از خسارات ناشی از سیلاب: سیل‌بندها با جلوگیری از ورود آب به مناطق مسکونی و کشاورزی، از خسارات جانی و مالی جلوگیری می‌کنند.
- ایجاد امنیت: سیل‌بندها با ایجاد یک مانع فیزیکی، احساس امنیت را در ساکنین مناطق سیل‌خیز افزایش می‌دهند.
- حفاظت از زیرساخت‌ها: سیل‌بندها از آسیب دیدن جاده‌ها، پل‌ها و سایر زیرساخت‌ها در زمان سیلاب جلوگیری می‌کنند.
- افزایش عمر مفید سازه‌ها: با محافظت از سازه‌ها در برابر سیلاب، عمر مفید آن‌ها افزایش می‌یابد.
کاربردهای سیل‌بند
- محافظت از مناطق مسکونی و صنعتی
- حفاظت از زمین‌های کشاورزی
- حفاظت از زیرساخت‌ها
- ایجاد سدهای کوچک برای تولید برق آبی
نتیجه‌گیری
سیل‌بندها نقش بسیار مهمی در کاهش خسارات ناشی از سیلاب دارند. با انتخاب نوع مناسب سیل‌بند و اجرای صحیح عملیات ساخت، می‌توان از بسیاری از مشکلات ناشی از سیلاب جلوگیری کرد.