آب از مهمترین و اصلی ترین منابع حیاتی در کره خاکی می باشد که زمین ، گیاهان و حیوانات و … برای زندگی به آن نیاز دارند و اهمیت آن بر کسی پوشیده نمی باشد.چرخه آب همواره در حال تکرار می باشد و نیاز های موجودات کره زمین را بر آورده می نماید.از جمله فرآیندهای چرخه آب ، رواناب های سطحی می باشد که معمولا به صورت رودخانه های دائمی مسیری ثابت از چشمه تا دریا را طی می کنند.
اما گاها نیز تبدیل به سیل می شوند که بسته به شرایط منطقه می توانند زیان بار نیز باشند و خسارات جانی و مالی بسیاری به پوشش های گیاهی ، حیوانات و انسان ها وارد نمایند.زمانی که باران می بارد مقداری از آن جذب پوشش گیاهی می شود و درصدی از آن نیز تبخیر می شود ، اما مابقی آن بر روی سطح زمین جاری می شود که این موارد با ذوب شدن برف ها و بارش های متوالی می تواند افزایش پیدا کند و در صورتی که مدیریت صحیح در پی نداشته باشد تبدیل به بلای خانمان سوز می شود.
علاوه بر رواناب ها عوامل دیگری همچون دخل و تصرف های انسانی به صورت تخریب پوشش گیاهی ، تبدیل اراضی مرتعی و جنگلی به اراضی کشاورزی ، تجاوز به حریم و بستر رودخانه ها ، برداشت های بی رویه مصالح رودخانه ای و بهم زدن رژیم طبیعی رودخانه ها نیز موجب بر هم زدن روند طبیعی طبیعت و در نتیجه راه اندازی سیلاب ها می شود و هر ساله خسارات زیادی را به بار می آورد.
آبخیزداری به مجموعه ای از عملیات مکانیکی اطلاق می شود که با مهار کردن و نفوذ سیلاب بر روی عرصه های آبخیز ، موجب احیاء کمی و کیفی منابع آب و خاک و کاهش یا حذف خسارت های مستقیم و غیر مستقیم ناشی از آن و در نتیجه بهینه سازی محیط زیست می شود.
در آبخیزداری برای جلوگیری از وقوع سیل ، فرسایش و همچنین جهت رسوب گذاری در مناطق مختلف و صدمات و خطرات ناشی از آن ها از روش های مختلف با توجه به هدف و شرایط کار استفاده می شود . گابیون از جمله روش های مهمی می باشد که به همین منظور توسط آبخیزداری به کار گرفته می شود .
گابیون آبخیزداری
گابیون مورد استفاده در آبخیزداری شامل توری های فلزی و یا سیمی گالوانیزه می باشد که از جنس آهن گالوانیزه می باشند و دوام و مقاومت بالایی دارند.چشمه های گابیون به شکل شش ضلعی می باشند و به شکل جعبه های باز در اندازه های متفاوت تولید می شوند که مطابق با نیاز و شرایط منطقه اندازه های متفاوت آن ها به کار گرفته می شود.
موارد کاربرد گابیون در آبخیزداری
گابیون بندی در آبخیزداری به منظور ساخت یک سری بند رسوب گیر در مسیر یک آبراهه و همچنین سدها یا دیوارهای محافظ جهت جلوگیری از فرسایش و به عنوان سیل بند به کار برده می شود که از توری گالوانیزه و سنگ تشکیل می شوند و دارای انعطاف پذیری بسیار بالایی می باشند.
به طور کلی کاربرد گابیون و استفاده از آن در آبخیزداری به منظور گابیون بندی رودخانه ها ، سد سازی ، پوشش کف آبراهه ها ، موج شکن ، مقاوم سازی بناهای سست ، مهار دیوارهای سنگی ، محافظت از مراتع و ایجاد بند برای آبخیزداری به منظور جذب و یا ذخیره آب و …. می باشد که از روش های بسیار موثر و پر کاربرد می باشند و مزیت های فراوانی دارند.
مزیت گابیون مورد استفاده در آبخیزداری
گابیون ها از توری های سیمی گالوانیزه که مقاوم در برابر شرایط مختلف آب هوایی می باشند تولید می شوند که داخل آن ها از سنگ ریزه هایی پر می شوند ، انعطاف پذیری بالایی دارند و بر خلاف سایر بندها از قبیل بندهای بتنی و خاکی که در صورت شسته شدن خاک بستر دچار شکست و از بین رفتن می شوند ، گابیون با قابلیت انعطافی خود می توانند خود را احیا نمایند.
هسته ی اصلی گابیون ها سنگ می باشد که به سهولت در هر منطقه ای یافت می شود.فضای خالی بین سنگ ها و حالت تخلخلی آن ها موجب می شوند تا در مواقع سیلابی حالت غوطه وری پیدا کنند.استفاده و کاربرد راحت گابیون ها موجب کاربرد زیاد آن ها در حوزه ی آبخیزداری می شوند.
نفوذ پذیری بالا ، مقاومت در برابر نشست و حمل راحت و آسان ، مقاومت فشاری بالا و هزینه های اجرایی پایین تر نسبت به بسیاری از روش های دیگر ، از جمله دیگر مزیت های آن ها می باشد.تمامی مصالح گابیون قابل بازیافت می باشد و قابلیت اجرا در هر شکل و ابعاد را دارند و قابل اصلاح و باز سازی می باشند.
از جمله مهمترین مزیت استفاده از گابیون بندی در آبخیزداری می توان به قابلیت اجرای راحت و کم هزینه آن در مناطق صعب العبور اشاره کرد که در سایر بندها این امر امکان پذیر نمی باشد و یا به سختی میسر می شود.
نکات قابل توجه در استفاده از گابیون در آبخیزداری
مقاومت فشاری بالای گابیون بر کسی پوشیده نمی باشد و با توجه به مطالعات و تجربیات به دست آمده تا حدود 5 تن در متر مربع یعنی چیزی در حدود نیم کیلوگرم بر سانتی متر مربع می باشد که قابل توجه می باشد که این رقم در دیواره های پلکانی تا حدود 20 تن نیز می باشند. با وجود همه ی این ها در اجرای صحیح و درست آن ها رعایت نکاتی الزامی می باشد تا از نشست سازه و عوارض دیگر جلوگیری شود.
سنگ هایی که در درون توری ها قرار می گیرند باید به اندازه کافی بزرگ باشند تا از داخل منافذ بیرون نیوفتند.همچنین در هنگام پر کردن سنگ ها باید دقت شود که سنگ های بزرگتر در گوشه و کف واقع شوند و سپس قسمت های وسط سنگ چینی شود.برای جلوگیری از شکم دادن گابیون ها لازم است مراحلی همچون دوخته شدن دو ضلع به هم با روش درست و اصولی انجام شد و سپس به کار گرفته شوند.